1000 ਮੀਲ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅੱਖ ਝਪਕਦਿਆਂ ਹੀ ਕੀਤਾ (ਅੱਖੀਂ ਵੇਖੇ ਗਵਾਹ ਦੀ ਬਿਆਨੀ)

1000 ਮੀਲ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅੱਖ ਝਪਕਦਿਆਂ ਹੀ ਕੀਤਾ (ਅੱਖੀਂ ਵੇਖੇ ਗਵਾਹ ਦੀ ਬਿਆਨੀ);

 ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਦਾ ਲੇਖਕ (ਤਾਜੁਦੀਨ) ਗੁਰੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਛੋਹ ਦੁਆਰਾ ਬਖਸ਼ਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਉਪਰੋਕਤ ਪੁਸਤਕ ਸਿਹਾਇਤੋ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਫਕੀਰ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹਾਂ;  ਇਸ ਅਦਭੁਤ ਪਵਿੱਤਰ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਲੇਖਕ ਉੰਡਲਾਸ, ਈਰਾਨ ਤੋਂ ਸੀ।  ਉਹ ਤਾਜੁਦੀਨ ਖਲਫ ਬਹਾ-ਉਦ-ਦੀਨ ਮੁਫਤੀ ਤਾਰੀਕਾ ਨਕਸ਼ਬੰਦੀ ਨਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਦਵਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਸੂਫੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ (ਸੁੰਨੀ ਇਸਲਾਮ ਦਾ ਇੱਕ ਸੰਪਰਦਾ) ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਸੀ।  ਇਹ ਲੇਖਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਅਰਬ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਰਿਹਾ ਸੀ।  ਉਸ ਨੇ ਬਾਬੇ ਦੀ ਮਹਿਮਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ।

ਬਗਦਾਦ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਖੁੱਰਮ ਸ਼ਹਿਰ ਲਈ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ।  ਇਸ ਸਮੇਂ, ਤਕ ਤਾਜੁਦੀਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇ ਨਾਲ ਰਿਹਾ।

 ਗੁਰੂ ਜੀ ਤੋਂ ਅਸ਼ੀਰਵਾਦ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਦ, ਤਾਜੁਦੀਨ ਮਦੀਨੇ ਆਇਆ ਅਤੇ ਹਜ਼ਰਤ ਮੁਹੰਮਦ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਕਬਰ ਕੋਲ ਬੈਠ ਕੇ ਆਪਣੇ ਖਰੜੇ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।  ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦੇ ਫਾਇਦੇ ਲਈ, ਉਸਨੇ ਇਸ ਖਰੜੇ ਨੂੰ 917 ਹਿਜਰੀ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਮਦੀਨਾ ਵਿੱਚ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤਾ।  ਚਾਰ ਸੌ ਸਾਲ ਬਾਦ, ਮੈਂ ਨੀਚ ਕੀੜੇ [ਮੁਸ਼ਤਾਕ ਹੁਸੈਨ] ਨੇ ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ।

ਲੇਖਕ [ਤਾਜੁਦੀਨ] ਕਿਤਾਬ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਆਪਣੀ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਇਰਾਨ ਦੇ ਪਹਾੜੀ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਸੀ  ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਛੋਹ ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਸੀ।  ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਅਚਾਨਕ ਉਸ ਨੇ ਭਾਰਤੀ ਫਕੀਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਸ਼ਾਂਤ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਬੈਠੇ ਦੇਖਿਆ।  ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਰੀਬਾਬ (ਸੰਗੀਤ ਦਾ ਸਾਜ਼) ਵਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਅੱਗੇ ਇੱਕ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਆਦਮੀ ਬੈਠਾ ਸੀ ਜਿਸਦਾ ਮੱਥੇ ਇੱਕ ਰੂਹਾਨੀ ਚਮਕ ਨਾਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਸੀ।  ਉਹ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਨੰਦ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਿੱਠੇ ਅਤੇ ਮਾਮੂਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੁਝ ਗਾ ਰਹੇ ਸਨ ਜੋ ਛੂਹਣ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਮਨਮੋਹਕ ਵੀ ਸੀ।

ਤਾਜੁਦੀਨ ਲਿਖਦਾ ਹੈ, “ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚਿਆ ਅਤੇ ਅਸਾਲਮ ਅਲੈਕੁਮ (ਮੁਸਲਿਮ ਸ਼ੁਭਕਾਮਨਾਵਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਤੁਹਾਡੇ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਂਤੀ/ਆਸ਼ੀਰਵਾਦ ਹੋਵੇ’) ਦੀ ਕਾਮਨਾ ਕੀਤੀ।  ਰੀਬਾਬ ਵਾਲੇ ਆਦਮੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਵਾ ਅਲੈਕੁਮ ਅਸਾਲਮ।”  ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਬੈਠਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਮੇਰੀ ਨਮਾਜ਼ ਲੇਟ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ, ਅਤੇ ਮੈਂ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ।  ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਚੰਨ ਵਾਂਗ ਚਮਕਦਾ ਚਿਹਰੇ  ਵਾਲਾ ਰੂਹਾਨੀ ਆਭਾ ਵਾਲਾ ਆਦਮੀ, ਪਸ਼ਤੋ ਵਿੱਚ ਨਰਮੀ ਨਾਲ ਬੋਲਿਆ

“كنهان11 ਕਿਨਹਨ” ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ, “ਬੈਠੋ।”

 {ਨਮਾਜ਼ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰਸਮੀ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਹੈ [ਇੱਕ ਬੇਨਤੀ ਦੇ ਉਲਟ] ਅਤੇ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਵਾਰ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।  ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਰਸਮੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।  “ਇਸਲਾਮ ਦੇ ਪੰਜ ਥੰਮ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ, ਨਮਾਜ਼ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੁਸਲਮਾਨ ਪੂਜਾ ਰੀਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਰਜਨ ਨਿਰਧਾਰਤ ਸਰੀਰਕ ਕਿਰਿਆਵਾਂ, ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।  ਇਹ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਾਰੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਲਈ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ ਜੋ ਅਪਾਹਜ ਹਨ, ਪ੍ਰਸੂਤੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ, ਬਹੁਤ ਬਿਮਾਰ ਹਨ, ਦੁੱਧ ਚੁੰਘਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹਨ, ਗਰਭਵਤੀ ਹਨ, ਮਾਹਵਾਰੀ ਵਿੱਚ ਹਨ, ਕਮਜ਼ੋਰ ਅਤੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਹਨ ਜਾਂ ਲੰਬੇ ਸਫ਼ਰ ‘ਤੇ ਹਨ” [11]}।

 {11 ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚ ਅਰਬੀ ਲਿਪੀ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਾਕਾਂਸ਼ ਤਾਜੁਦੀਨ ਦੀ ਅਸਲ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਤੋਂ ਨਕਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ।  ਕੁਝ ਅਪਵਾਦਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਦੇ ਹੋਏ, ਸੰਤ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਖਰੜੇ ਵਿੱਚ ਅਰਬੀ/ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਾਕਾਂਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਲਿਪੀਅੰਤਰਿਤ ਕੀਤਾ।  ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਲਿਪੀਅੰਤਰਨ ਤੋਂ ਅਰਬੀ ਲਿਪੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਅਰਬੀ ਅਨੁਵਾਦਕ ਦੀਆਂ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ।  ਇਹ ਸੰਭਵ ਹੈ ਕਿ ਅਰਬੀ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ, ਪੰਜਾਬੀ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਲਿਪੀਅੰਤਰਨ ਤੋਂ ਅਰਬੀ ਲਿਪੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀਆਂ ਦੀ ਇਹਨਾਂ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਗਲਤੀਆਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹੋਣ।  32}

 ਮੈਂ ਬੈਠ ਗਿਆ, ਪਰ ਕੁਝ ਪਲਾਂ ਬਾਦ ਮੈਂ ਜਾਣ ਲਈ ਉੱਠਿਆ।

ਇਸ ਵਾਰ, ਮਾਸਟਰ ਨੇ ਹਲਕੀ ਜਿਹੀ ਝਿੜਕੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿਚ ਕਿਹਾ, “كنهان، زاهو تا وال ਵਾਲੇ ਤਾ ਜ਼ਾਹੋ, ਕਿਨਹਨ” ਭਾਵ, “ਬੈਠੋ, ਕਿਉਂ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ?”

ਮੈਂ ਫ਼ਾਰਸੀ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਨਮਾਜ਼ ਵਕਤੇ مرا ਹਜ਼ਰਤآب نشات -ي-هزرت مرة وقت نماز اسات، اينجا ششما” ਅਸਤ, ਐਨਜਾ ਚਸ਼ਮਾ-ਏ-ਆਬ ਨੇਸ਼ਤ” ਭਾਵ, “ਹਜ਼ਰਤ (ਤੁਹਾਡੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ), ਇਹ ਮੇਰੀ ਨਮਾਜ਼ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੈ, ਮੈਂ ਇਸ਼ਨਾਨ ਲਈ ਕੁਝ ਪਾਣੀ ਲੱਭ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਮਿਲੇਗਾ, ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹ ਲਵਾਂਗਾ।”

ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, “هللا رحمة من تقنطوا اللا ਟਕਨਾਤੂ ਮਿਰਮਹਤਿਲਾ” ਭਾਵ, “ਹੇ ਅੱਲ੍ਹਾ ਦੇ ਬੰਦੇ!  ਅੱਲ੍ਹਾ ਦੀ ਰਹਿਮਤ ਤੇ ਸ਼ੱਕ ਨਾ ਕਰੋ।”  ਉਸ ਨੇ ਫਿਰ ਕਿਹਾ, “اسات باسيار آب شيشما اينجا ਐਨਜਾ ਚਸ਼ਮਾਏ ਆਬ ਬਸੀਅਰ ਅਸਤ” ਭਾਵ, “ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖੋ, ਇੱਥੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰਾ ਪਾਣੀ ਮਿਲੇਗਾ।”

 ਤਾਜੁਦੀਨ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਲਿਖਦਾ ਹੈ: “ਪਸ਼ਤੋ ਅਤੇ ਫਾਰਸੀ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਵਿਚ ਇਸ ਵਟਾਂਦਰੇ ਨੇ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾ ਛੂਹਿਆ ਅਤੇ ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਦੋਵੇਂ ਗੋਡਿਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਓਹਨਾ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਬੈਠ ਗਿਆ।  ਮੈਂ ਇੰਨਾ ਬੇਫਿਕਰ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਨਮਾਜ਼ ਭੁੱਲ ਗਿਆ।  “ਕੁਝ ਪਲਾਂ ਬਾਦ, ਮੈਨੂੰ ਇੰਝ ਲੱਗਾ ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਖੁਦ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਅਤੇ ਮੈਂ ਸਭ ਕੁਝ ਭੁੱਲ ਗਿਆ।  ਪਰ ਸਾਰੇ ਨਮਾਜ਼ਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਮੇਰੀ ਨਮਾਜ਼ ਵੱਲ ਚਿੰਤਤ ਹੋ ਗਿਆ।  ਮਾਸਟਰ ਨੇ ਉਸਦੇ ਗਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵਿਘਨ ਪਾਇਆ, ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ, ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਰਿਬਾਬ ਵਜਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਥੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਕੀਤਾ: 33

“ਮਰਦਾਨਾ ਜੀ, ਇਸ ਸੰਤ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਨਮਾਜ਼ ਕਰਨੀ ਹੈ, ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਇਸ ਲਈ ਪਾਣੀ ਲੱਭੋ।”

ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਆਦਰ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ, “ਮੇਰੇ ਦਿਆਲੂ ਗੁਰੂ!  ਮੈਂ ਵੀ ਪਾਣੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਅਤੇ ਪਿਆਸ ਨਾਲ ਤੜਫ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।  ਇੱਜ਼ਤ ਨਾਲ ਮੈਂ ਅਡੋਲ ਬੈਠਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਪਰ ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਉੱਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿੱਚ ਭਟਕ ਰਹੀ ਹੈ, ਮੈਨੂੰ ਕਿਤੇ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਈ।  ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦਿਉ, ਮੈਨੂੰ ਪਿਆਸ ਲੱਗ ਰਹੀ ਹੈ।”

ਮਰਦਾਨੇ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ, ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਵਰਗੀ ਬੁੱਲ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਨਾਲ ਬੋਲਿਆ, “ਹੇ ਮਰਦਾਨਾ, ਤੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਬਾਣਾ ਹੈਂ।  ਇਸ ਧਰਤੀ ਨੇ ਤੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਉਸ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤ-ਸਾਲਾਹ ਸੁਣੀ ਹੈ।  ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਕਰੋ।  ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਇਹ ਧਰਤੀ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਉਪਜ ਕਰੇਗੀ।  ਇੱਥੇ, ਮੇਰੀ ਸੈਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੋਟੀ ਲੈ, ਅਤੇ ਉਸ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਉਥੋਂ ਚੁੱਕ ਦਿਓ, ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਮਿਹਰਬਾਨ ਹੋਵੇਗਾ।”

ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਮਰਦਾਨੇ ਨੇ ਮੱਥਾ ਟੇਕਿਆ ਅਤੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲੀ ਸੋਟੀ ਲੈ ਲਈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਲੀਵਰ ਵਾਂਗ ਵਰਤ ਕੇ ਪੱਥਰ ਨੂੰ ਪੁੱਟਿਆ।  ਹੇ ਮੇਰੇ ਅਦਭੁਤ, ਅਦਭੁਤ ਹਜ਼ਰਤ ਨਾਨਕ!  ਹਜ਼ਰਤ ਦੀ ਮੁਬਾਰਕ ਝਲਕ ਨੇ ਚੱਟਾਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਝਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।  ਪਾਣੀ ਸਾਡੇ ਵੱਲ ਵਹਿਣ ਲੱਗਾ।ਅਗਿਆਨਤਾ ਵਿੱਚ, ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਸਮਾਨ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਛਾਲਾਂ ਮਾਰਣ ਲੱਗ ਪਏ ਕਿ  ਕਿਤੇ ਉਹ ਗਿੱਲੇ ਨਾ ਹੋ ਜਾਣ।

ਧੰਨ ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਆਪਣੇ ਪੈਰ ਆਉਂਦੇ ਪਾਣੀ ਵੱਲ ਖਿੱਚੇ।  ਹੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ!  ਪਾਣੀ ਮਾਲਕ ਦੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਚੁੰਮਣ ਲਈ ਦੌੜਿਆ, ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਹ ਉਸ ਥਾਂ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਇੱਕ ਤਲਾਅ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਿਆ ਜਿਥੋਂ  ਇਹ ਫੁੱਟਿਆ ਸੀ।

ਤਾਜੁਦੀਨ ਲਿਖਦਾ ਹੈ “ਇਸ ਵਿਲੱਖਣ ਚਮਤਕਾਰ ਨੇ ਮੇਰੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ​​ਕੀਤਾ।

 ਮੈਂ ਰੋਇਆ: ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰਾ!  ਸਭ ਤੋਂ ਪਿਆਰਾ!”

ਹਜ਼ਰਤ ਨਾਨਕ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਇੱਜ਼ੂ ਕਰੋ ਅਤੇ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹੋ।”

ਹਜ਼ਰਤ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਨਮਾਜ਼ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਈ।  ਮੈਂ ਆਕਾਸ਼ੀ ਸਰੋਵਰ ਵਿੱਚ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਨਮਾਜ਼ ਅਦਾ ਕੀਤੀ।

ਫਿਰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਮਾਲਕ ਵੱਲ ਮੁੜਿਆ ਅਤੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, “ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ, ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਨਮਾਜ਼ ਪੜ੍ਹੋਗੇ?”  ਮਾਸਟਰ 34 ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਬਾਰ ਜੁਬਨ ਤਸਬੀਹੇ ਦਰਦ ਦਾਰ ਦਿਲੇ ਓ ਗਾਓ ਖਰ।  ਏਨ ਚੰਨਿਨ ਤਜ਼ਬੀਹੇ ਦਰਦ ਚਹਿ ਅਸਾਰ।”

ਮੈਂ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, “ਹਜ਼ਰਤ!  ਜੇ ਮੈਂ ਨਮਾਜ਼ ਵਿਚ ਕੋਈ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਕਰੋਗੇ?

ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਹੇ ਸੰਤ ਪੁਰਸ਼, ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਭੁਲੇਖਾ ਹੈ।  ਇਹਨਾਂ ਗਲਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਹੀ ਦੁਨੀਆਂ ਅਣਜਾਣ ਰਾਹਾਂ ਤੇ ਭਟਕ ਰਹੀ ਹੈ।  ਸੱਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਇਹ ਨਮਾਜ਼ ਅਰਬ ਦੇ ਮੱਕਾ ਵਿਖੇ ਪੜ੍ਹਾਂਗਾ।”

ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਹ ਕਹਿ ਨਾ ਸਕਿਆ, “ਹੇ ਹਜ਼ਰਤ!  ਇਹ ਦੀਗਰ ਨਮਾਜ਼ ਹੈ;  ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਬਚਿਆ, ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਵਾਲਾ ਹੈ।  ਮੱਕਾ ਇੱਥੋਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਮੀਲ ਦੂਰ ਹੈ।  ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕਦੋਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇਹ ਨਮਾਜ਼ ਮੱਕਾ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹੋਗੇ।”

ਮੈਂ ਜਵਾਬ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਵੱਲ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ।  ਅਚਾਨਕ, ਮਾਸਟਰ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ, ਚਿਹਰਾ ਅਤੇ ਮੱਥੇ ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਚਮਕਾਂ ਦੀ ਤੀਬਰਤਾ ਨਾਲ ਚਮਕ ਉੱਠੇ।  ਚਮਕ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਮੇਰੀਆਂ ਪਲਕਾਂ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈਆਂ।

ਅਗਲੇ ਹੀ ਪਲ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਛੂਹਿਆ, ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਮੈਂ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ੍ਹੀਆਂ, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਰਬ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਬੈਤੁਲ ਮੁਕੱਦਸ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਅਕਸਾ ਮਸਜਿਦ ਦੇ ਆਰਕੇਡ ਦੇ ਕੋਲ ਖੜ੍ਹਾ ਪਾਇਆ।  ਮੇਰੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਖੜ੍ਹਾ ਮਾਸਟਰ ਮੁਸਕਰਾਇਆ।  ਮੈਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਮੇਰੇ ਬਿਆਨ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਮੈਂ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਅਰਬ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਹੈ! ਦਿਨ ਦੇ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਸਮੇਂ ਤੇ ਚੜ੍ਹਾਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪੰਜ ਨਮਾਜ਼ਾਂ ਦੇ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਨਾਮ ਹਨ। ਦੀਗਰ ਜਾਂ ਆਸਰ ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਨਮਾਜ਼ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਮੱਕਾ ਫੇਰੀ ਦੀ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਖਾਂ ਖੋਹਲ ਕੇ ਦੇਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਜੀ ਆਪ ਰੱਬ ਦੇ ਪੁਨਰ-ਜਨਮ ਸਨ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੀ।  ਉਹ ਅੱਖ ਝਪਕਦਿਆਂ ਹੀ ਕੋਈ ਵੀ ਦੂਰੀ ਸਫ਼ਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ, ਸਗੋਂ ਜੇ ਚਾਹੇ ਤਾਂ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ ਲੈ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ।  ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਸ਼ਕਤੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜੋ ਉਸਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਥਾਂ ਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕ ਸਕੇ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਮੱਕਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਵੈਟੀਕਨ।

Ajmer Singh Randhawa